Tajemnicze koperty cz. 4., czyli Trzemeszno na łamach Dziennika Kujawskiego. Rzecz o powstańcach wielkopolskich.

Dzisiaj przypada 105. rocznica przystąpienia Trzemeszna do Powstania Wielkopolskiego 1918 roku.  Stąd też dzisiaj prezentujemy w naszym cyklu doniesienie prasowe z Dziennika Kujawskiego nr 97, z 28 kwietnia 1927 roku. Dotyczy on wzniesionego wówczas Mauzoleum Powstańców Wielkopolskich.  Autor testu wyraża w nim nadzieję, że pomnik ten będzie wieczną pamiątką dla przyszłych pokoleń. Niestety miejsce pochówku 16 poległych powstańców, nad którą wzniesiono okazałe mauzoleum projektu Stefana Cybichowskiego zniszczyli Niemcy jesienią 1939 r., a prochy powstańców przeniesiono do oddzielnej mogiły. Decyzją lokalnego samorządu, w ramach obchodów 90. rocznicy powstania zrekonstruowano według projektu Andrzeja Chodnika naziemną część mauzoleum (zmniejszoną o jedną trzecią) i poświęcono 28 XII 2008 r. Zdjęcie archiwalne z  Oto treść artykułu (pisownia oryginalna).  Fotografia mauzoleum pochodzi z Archiwum Dawnej Fotografii. 

Renata Pałucka

Wieczór pieśni. Miejscowe koło śpiewackie  urządziło w niedziel , dn. 24. b. m. na Sali p. Sznajdera wieczór pieśni, połączonych z jednoaktową komedjo-operą  Cyprjana  Godebskiego p. t. ,.Miłostki ułańskie", którą amatorzy nie bardzo sobie przyswoili. 0 wiele lepiej wypadły śpiewy co też zostało nagrodzone przez licznie zebraną publiczność rzęsistemi oklaskami. Po wieczorze odbyła się zabawa taneczna, trwająca do późnej nocy.

Z życia sportowego. W ubiegłą niedzielę na placu gimnazjalnem odbyły się zawody piłki nożnej między trzemeszeńskim T. K. S. a ,,Unją " z Gniezna. Wynik 3 : 3. Cornerów notowano 9 : 7 na korzyść Trzemeszna.

Pomnik poległych.  Kiedy Polska wynurzała się z mroków dziejowych do nowego życia, otrząsając kajdany niewoli, wołała na synów swych, by pomogli jej je kruszyć, wtedy i młodzież trzemeszyńska ruszyła na ten zew do boju o wolność. I na polach Wielkopolski już to pod murami Inowrocławia już to pod innem miastem, gdzie siedział jeszcze przeklęty wróg, lała obficie krew swoją w ofierze Ojczyźnie. Miasto Trzemeszno przyjmując zwłoki kochanych swych synów, rozważało jakimby to sposobem uczcić ich pamięć i utrwalić na wiek wieków świętą ich waleczność. Ks. proboszcz Kowalski podaje projekt zbudowania pomnika. I wnet dzięki swej przedsiębiorczości staje do czynu. W r. 1924 rozpoczyna  się      budowa pomnika, którego fundamenty i spodnią część zrobiona z betonu, wyższą zaś z sztucznego granitu.

Pomnik w krótkim czasie zostaje wykończony, wysoki wraz z pozłocistym krzyżem, stojącym na jego szczycie około 10 m, okolony od tyłu wieńcem kolumn. W pośrodku cmentarza, gdzie stoi wyniosły wśród mogił i grobowców, przedstawia się wspaniale, i może na długie wieki w przyszłość dawać świadectwo bohaterstwa owych kilku trzemeszniaków. W dniu 9 października, 1927 r. ks. arcybiskup Hlond w czasie swego ingresu na stolicę arcybiskupią w przejeździe przez Trzemeszno poświęca tablicę pamiątkową, co też jest na niej zaznaczone, a później jest tam dedykacja w języku łacińskim, która w języku polskim brzmi:

Matko Polsko nie chciej oblewać łzami tego naszego grobu. My bowiem trzymając się wiernie drogi twoich wskazań, chętnie życie położyliśmy za odzyskanie twojej wolności. My, którzy zmartwychwstaniemy  w Chrystusie ciebie, już zmartwychwstałą, o najukochańsza pozdrawiamy i życzymy ci wszelakiej pomyślności Matko najdroższa. Bywaj zdrowa!

Po tej przepięknej dedykacji znajduje się następujący spis bohaterów: Gallus, Ornatek, Odebralski, Potulny, Wiśniewski, Marchlewicz, Priebe, Balki, Kołodziejczak, Grajkowski, Różański, Jagła, Weber, Sternalski, Kajetaniak.                ,

Po przybiciu owej tablicy z wszystkiemi napisami, w jednej z nocy wielkiego tygodnia przeniesiono szczątki poległych do nowych mocnych trumien, opatrzonych w tabliczki z nazwiskami, które umieszczono w krypcie pod pomnikiem, o czem zresztą już donosiłem. Wobec całkowitego wykończenia pomnika, spodziewa się rychłego poświęcenia tegoż z cała okazałością. Trzeba jeszcze raz podnieść zasługę ks. proboszcza, który, prawie te sam jeden przyczynił się do wzniesienia tak monumentalnego dzieła.