Jędrzej Moraczewski
Pierwszy premier II Rzeczypospolitej, polityk i inżynier Jędrzej Edward Moraczewski urodził się w Trzemesznie 13 stycznia 1870 roku. Ojciec Maciej Moraczewski, weteran powstania styczniowego, był inżynierem kolejowym po studiach w Berlinie. Jako wyższy urzędnik administracji pruskiej kolei przenoszony był służbowo w miejsca budowy. Do Trzemeszna przybył wybudować odcinek linii kolejowej Gniezno – Inowrocław. Oddanie stacji nastąpiło w 1872 roku. Matką była Aniela z domu Pomorska. Imię Jędrzej otrzymał po dziadku, badaczu zaliczanym do lelewelowskiej szkoły historycznej i autorze prac z historii Polski. Antenaci rodu herbu Cholewa szczycili się tradycjami szlacheckimi. Walczyli w potopie szwedzkim, legionach gen. Dąbrowskiego, zaś brat dziadka Roman Moraczewski był uczestnikiem powstania listopadowego.
Aniela i Maciej po przybyciu do Trzemeszna zamieszkali na piętrze kamienicy położonej w centrum miasta. Tu przyszedł na świat Jędrzej. Ochrzczony został w kościele Najświętszej Marii Panny w Trzemesznie. Wydany w 1870 roku akt chrztu nosi numer 18. Matka Aniela zmarła prawdopodobnie kilka miesięcy po urodzeniu syna.
Dwa lata po żałobie odbył się ślub Macieja z Anną z domu Pomorską, siostrą zmarłej. Uroczystość odbyła się w Trzemesznie w 1872 roku. Praktyka ta była ówcześnie powszechną. Przy dużej śmiertelności położnic niejednokrotnie w ostatniej woli wybierały takie rozwiązanie w trosce o wychowanie dzieci. Anna i Maciej mieli czworo dzieci. To ona zajmowała się wychowaniem wszystkich, pierwsza uczyła ich czytania, pisania i rachunków.
Po kilku latach pracy w Trzemesznie ojciec wyjechał do Pleszewa z zadaniem pracy na tamtejszym odcinku kolei. Następnie rodzina na trzy lata przeniosła się do Bydgoszczy. Zasadnicza zmiana dla Moraczewskich nastąpiła w 1876 roku, gdy Maciej wygrał konkurs na dyrektora Urzędu Budownictwa Miejskiego w Krakowie. Rodzina przenosząc się zmieniła obywatelstwo. Dotychczasowi poddani pruskiego cesarza Wilhelma zostali poddanymi austro-węgierskimi Franciszka Józefa.
Jędrzej pierwszą naukę szkolną rozpoczął w mieszczącej się w pałacu biskupim szkole ludowej. Po zdaniu egzaminów przyjęty został do klasy drugiej. Od 1880 roku uczęszczał do Gimnazjum św. Jacka przy Małym Rynku w Krakowie. Klasę drugą gimnazjum kontynuował jednakże w II Gimnazjum we Lwowie (niemieckie), następnie III Gimnazjum we Lwowie im. Franciszka Józefa (austriackie), gdzie należał do tajnego kółka samokształceniowego. W 1888 roku studiował na Politechnice Lwowskiej. Dyplom inżyniera otrzymał w 1894 roku. Początkowo poszedł w ślady ojca i pracował w Biurze Drogowym Wydziału Krajowego we Lwowie, a następnie pracował w kierownictwie budowy kolei państwowych w Tarnopolu. Podobnie do ojca często zmieniał miejsce zamieszkania.
Działalność narodowowyzwoleńcza i kariera polityczna Jędrzeja Moraczewskiego zostały szeroko opisane. Od 1894 roku należał do Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska, w latach 1907-1918 był posłem do austriackiej Rady Państwa, a w 1912 roku poparł ruch strzelecki Józefa Piłsudskiego. Był w Komendzie Naczelnej Legionów Polskich, I Brygadzie, działał w Naczelnym Komitecie Narodowym, był jednym z przywódców POW, ministrem poczt i komunikacji w rządzie lubelskim oraz od listopada 1918 do stycznia 1919 roku premierem i ministrem kolei. Jako premier wprowadził ośmiogodzinny dzień pracy, ubezpieczenia społeczne, ustawę o ochronie lokatorów i dekret pięcioprzymiotnikowej ordynacji wyborczej do parlamentu. W 1930 roku wycofał się z życia politycznego, jednakże pozostał aktywny społecznie. Rok później utworzył Związek Związków Zawodowych, był założycielem Towarzystwa Przyjaciół Sulejówka, gdzie zamieszkał.
W 1896 roku ożenił się z córką lwowskiego profesora Zofią Gostkowską. Państwo Moraczewscy mieli czworo potomków, i wszystkie dzieci przeżyli. Najstarszy syn Tadeusz zmarł w niemowlęctwie, syn Kazimierz zginął w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 roku, trzeci syn Adam zmarł z wycieńczenia w obozie koncentracyjnym w Auschwitz, a córka Wanda Helena po więzieniu na warszawskim Pawiaku przewieziona została do Auschwitz, gdzie zmarła w obozowym szpitalu. Żona Zofia przeżyła wojnę i zmarła w 1958 roku. Jędrzej Moraczewski zginął 5 sierpnia 1944 roku przypadkowo raniony w krtań w swoim mieszkaniu w Sulejówku.
Trzemeszno, miasto urodzenia pierwszego premiera II Rzeczypospolitej obchodząc 11 listopada 2018 roku stulecie odzyskania niepodległości uhonorowało Jędrzeja Moraczewskiego honorowym obywatelstwem Gminy Trzemeszno oraz utworzyło skwer Jego imienia, gdzie odsłonięto pamiątkową tablicę Jemu poświęconą.
Oprac. dr Andrzej Leśniewski
