30. lecie samorządu terytorialnego

Świętując w dniu 27 maja 30. rocznicę odrodzenia samorządu terytorialnego nie sposób spojrzeć na otaczającą rzeczywistość z pewnej perspektywy. Słowo samorząd oznacza nadany włodarzom zakres kompetencji ustalonych prawem i gwarancje samodzielnego rozstrzygania spraw lokalnej społeczności. Także wyboru radnych, czyli przedstawicieli predestynowanych do stanowienia miejscowego prawa, z założenia reprezentujących interesy społeczności wobec organów państwa. Te niełatwe zadania wymagają łączenia, czasami przeciwstawnych interesów dla dobra ogółu. Odnoszone sukcesy przeplatają potknięcia. Przy okazji jubileuszu samorządności przypomnijmy miniony czas.

Samorząd terytorialny jest demokratyczną formą powstałą w efekcie decentralizacji władzy centralnej. Realizuje na swoim terenie część określonych ustawami podstawowych zadań publicznych. Samorząd Gminy Trzemeszno, wcześniej Miasta i Gminy, procedury tworzenia przeszedł podobnie do wszystkich struktur samorządowych w Polsce powołanych po przełomie 1989 r. Genezy tworzenia samorządności nie znajdziemy wprost jako inicjatywy oddolnej, chociaż niewątpliwie zrodzona została na fali procesów wolnościowych Solidarności. Samorządy uprawomocniły przyjęte w 1990 r. przez Sejm III Rzeczypospolitej Polskiej akty prawne: w marcu Ustawa o samorządzie terytorialnym (gminnym) i Ordynacja wyborcza do rad gmin. Obszar samostanowienia doprecyzowała 17 maja Ustawa o podziale zadań i kompetencji określonych pomiędzy organy gminy a organy administracji rządowej. Akty prawne dały podstawę działalności władzy wykonawczej samorządu i wyłonienia władzy uchwałodawczej. Ogłoszono wybory powszechne wyłaniające przedstawicieli, reprezentantów mieszkańców z terenu wspólnot samorządowych.

Podczas pierwszych wyborów samorządowych mieszkańcy Gminy Trzemeszno spośród 97 pretendentów wybierali 22 przedstawicieli Rady Miejskiej. Tyloma mandatami dysponowano w pierwszych trzech kadencjach. Wybory przeprowadzono w latach 1990, 1994, 1998.

Tabela 1. Opracowanie A. L.

Od IV kadencji liczba przedstawicieli reprezentujących naszą wspólnotę samorządową uległa pomniejszeniu. Ustalono dla Gminy Trzemeszno liczbę 15 mandatów. Radnych Rady Miejskiej wyłoniliśmy w wyborach AD 2002, 2006, 2010, 2014, 2018.

Tabela 2. Opracowanie A. L.

Społeczne komitety wyborcze powoływane na czas kampanii wystawiały kandydatów na radnych Rady Miejskiej. Komitety Wyborcze Wyborców reprezentowały partie polityczne bądź grupy mieszkańców. Te nazwami odzwierciedlają naszą rzeczywistość. Oto niektóre przykłady: KW Trzemesznianie, Trzemeszno Odnowa, Bezpieczne Miasto, Nowe Miasto, Nasze Miasto, Nasze Trzemeszno, Wspólna Sprawa Wspólne Miasto, Przymierze Społeczne, Potrzebującym i Bezrobotnym, Dla Bezrobotnych, Emeryci Renciści i Bezrobotni, Lepsze Jutro, Dla Was, Dobro Wszystkich, Wspólna Sprawa, Niezależne Stowarzyszenie Ludzi Pracy, Niezależny, Niezależni – Dobro Gminy Nade Wszystko, Twoja Szansa, Ruch na Rzecz Trzeźwości, Uczciwa Gmina, Jawność i Rzetelność, Gmina z Klasą, Z Nami Bezpiecznie, Edukacja i Zdrowie, Oświata i Rolnictwo, Rolnicy Razem, Ekologia i My, Komitet Koła Wędkarzy, Przyjaźń, Przyjaciół Przyrody Trzemeszeńskiej, Jodła, Warta, Forum Przedsiębiorczych, Forum Samorządowe, Blok Samorządowy, Samorządowe Forum Przedsiębiorczych, Trzemeszeńskie Forum Samorządowe, Platforma Młodych, Prawica Trzemeszeńska, Ziemia Trzemeszeńska. Także KW Nasza Wieś, Mieszkańców Wymysłowa, Komitet Sołectwa Gołąbki, Komitet Sołectwa Trzemżal, Przy Samorządzie Mieszkańców Osiedla Nr 1 i imienne: Blok Samorządowy Jana Sochy, Tomasza Bauzy, Stefana Ślimaka.

Zwyczajowo obrady powyborczej inauguracyjnej sesji Rady Miejskiej otwiera senior Rady. Potem następuje proces organizacji prac organu uchwałodawczego. Rada podczas pierwszych kadencji dokonywała wyboru osoby burmistrza i członków Zarządu Miasta w głosowaniu tajnym. Wtedy decyzją radnych burmistrzem obrany został pan Marek Gotowała. Burmistrz nowej kadencji przedstawiał ogólne zarysy planowanych działań. Wskazywał kontynuowanie bądź odrzucenie rozpoczętych inwestycji i plany projektowanych zamierzeń nowych. Gospodarz nadzorował prowadzone w gminie prace bieżąc, a do współpracy dobierał zastępcę. Jego kandydatura podlegała akceptacji Rady. We wszystkich kadencjach sprawowanych przez burmistrza Gotowałę zastępcą powoływał pana Dariusza Jankowskiego.

Mocą Ustawy o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta z czerwca 2002 r. po raz pierwszy burmistrza wybraliśmy w głosowaniu bezpośrednim. Kandydat na inauguracyjnej sesji Rady Miejskiej zobowiązany był składać ślubowanie: Obejmując urząd burmistrza miasta i gminy Trzemeszno uroczyście ślubuję, że dochowam wierności prawu, a powierzony mi urząd sprawować będę tylko dla dobra publicznego i pomyślności mieszkańców gminy Trzemeszno. Ślubowanie zakończyć można słowami: Tak mi dopomóż Bóg. Zgodnie z nowym prawem zrezygnowano z powoływania Zarządu Miasta i Gminy. Odnotujmy, Marka Gotowałę burmistrzem obrano w drugiej turze. Wyborcy spolaryzowali swoje głosy oddając blisko 57 % na zwycięzcę, zaś na kontrkandydata oddając 43 % głosów.

Burmistrzem w 2006 r. został dotychczasowy przewodniczący RM pan Krzysztof Dereziński. Jego wybór nastąpił także w drugiej turze. Otrzymał 57,5 % głosów wobec 42,5 % głosów oddanych na kontrkandydata. Dereziński sprawuje urząd burmistrza wygrywając kolejne wybory. Wybory wygrał w drugiej turze z 59 % przewagą głosów wobec blisko 41 % głosów oddanych na kontrkandydata. Tym samym obdarzony zaufaniem społecznym rządzi gminą nieprzerwanie przez 14 lat. Do współpracy zastępcą wybrał pana Zygmunta Nowaczyka, a po nim wieloletniego wiceburmistrza Dariusza Jankowskiego.

Samorząd mieszkańców nazwiemy stałą i powszechną reprezentacją powoływaną na terenach wiejskich i miejskich. Jest organem pomocniczym gminy. Wyłanianie sołtysów jako przedstawicieli na obszarze sołectw i przewodniczących rad osiedli na terenie obwodów miejskich reguluje Ustawa o samorządzie terytorialnym. Ich działalność wymaga odrębnego opisania. Wszystkie trzy organy samorządowe, władza uchwałodawcza, wykonawcza i organy pomocnicze gminy współpracują celem poprawy warunków bytowych mieszkańców. Widocznym tego elementem są czynione inwestycje.

Dla Trzemeszna w pierwszych latach samorządu priorytetami były: budowa wiejskich wodociągów i poprawa magistrali wodociągowej w mieście, rozbudowa oczyszczalni ścieków, budowa wysypiska śmieci, budowa hali widowiskowo-sportowej i komisariatu policji. Jednakże ukończonych inwestycji czy remontów nie powinniśmy mierzyć li tylko zadaniami finansowymi samorządu. Inwestycje przeprowadzone na terenie Gminy intencyjnie poprawiają jakość życia, stąd subiektywny wybór poszerzono o inne działania. W 1991 r. nastąpiło wykonanie pętli autobusowej w Trzemżalu; - 1990 r. otwarto w mieście Mogileńskie Przedsiębiorstwo Wielobranżowo-Produkcyjne; we wsi Rudki otwarto stację benzynową (wcześniej w centrum miasta) - 1993 r. zakończono budowę bloku mieszkalnego przy ul. Piastowskiej; domu mieszkalnego przy Pl. Kilińskiego; modernizacja placu przy figurze w Trzemżalu, hydroforni w Kruchowie; - 1994 r. zakończono remont wieży ciśnień obejmujący naprawę zbiornika wodnego i ceglanego trzonu wieży; przepompowni wody w Wydartowie; zakończono remont generalny Urzędu Pocztowego w Trzemesznie obejmujący salę operacyjną, pomieszczenia doręczycieli i ekspedycję pocztową; - 1995 r. oddano do eksploatacji składowisko odpadów komunalnych w miejscowości Święte; wybudowano kościół w Trzemżalu, którego poświęcenia dokonał ks. abp Henryk Muszyński; - 1996 r. otwarto siedzibę komisariatu policji; odbudowa wiat autobusowych w Kruchowie, Ostrowitem, Płaczkowie, Rudkach i Wydartowie; - 1997 r. remont dachu budynku magistratu; dokonano odbioru hali widowiskowo-sportowej; modernizacja targowiska miejskiego; budowa przepustu drogowego w Ochodzy; - 1998 r. uruchomiono prywatną stację paliw płynnych z myjnią samochodów; firma Neste Chemicals otworzyła fabrykę żywic; - 1999 r. ruszył proces gazyfikacji miasta; odbiór oczyszczalni ścieków i przekazanie do eksploatacji; renowacja zespołu parkowego „Baba”; telefonizacja gminy przez firmę prywatną; - 2000 r. remont budynku magistratu; - 2001 otwarto drogę łączącą Trzemeszno i Witkowo; zamontowano pierwszy bankomat; - 2002 wybudowano pasaż handlowy na placu św. Wojciecha; rozbudowano prywatny hotel; - 2003 oddano nowo wybudowany blok mieszkalny spółdzielni TSM; - 2004 utworzono Gminne Centrum Informacji; otwarto w tymczasowym lokum Muzeum Regionalne; - 2005 zakończono kilkuetapowy remont budynku magistratu; odbudowano drewnianą wieżę widokową w Dusznie; - 2006-2007 remont części kompleksu św. Łazarza (utworzenie siedziby stowarzyszenia AA); - 2008 adaptacja kompleksu św. Łazarza na Środowiskowy Dom Samopomocy, uruchomiono Świetlicę Socjoterapeutyczną; odbudowa placu zabaw dla dzieci; rekonstrukcja Mauzoleum Powstańców Wielkopolskich 1918-1919; - 2009 wybudowano przy hali sportowej boisko wielofunkcyjne; inauguracja ponownie udostępnionej zwiedzającym Izby Pamięci w Niewolnie; - 2010 budowa boiska szkolnego w mieście; budowa boisk wielofunkcyjnych w Trzemżalu i Kruchowie; budowa przystani sportów wodnych; rozbudowa systemu selektywnej zbiórki odpadów w Gminie; stawianie drogowskazów i tablic informacyjnych do obiektów kultury materialnej; - 2011 budowa świetlicy wiejskiej w Mijanowie; budowa drewnianych wiat przystankowych na szlaku św. Jakuba; budowa placu zabaw we wsi Gołąbki; światłowodów dla szerokopasmowego Internetu; - 2012 budowa boiska „Orlik” przy ul. Piastowskiej; wykonano replikę Epitafium ks. Marcelego Kowalskiego; - 2013 odsłonięto popiersie Hipolita Cegielskiego; - 2014 wykonano remonty przejazdów kolejowych; zakupiono nowe insygnia burmistrza i przewodniczącego Rady; otwarto centrum sportowo-rekreacyjne w Mijanowie; utworzono strefę aktywnej rekreacji w mieście; - 2015 nowe oświetlenie miejskie z montażem słupów stylowych; - 2016 przebudowano perony dworca kolejowego; światła drogowe na jednym skrzyżowaniu; sala gimnastyczna w Kruchowie; publiczny dostęp do Internetu za pomocą WiFi; - 2017-2018 budowa hali sportowej w Trzemżalu; - 2018 montaż systemu zanieczyszczeń powietrza i tablicy smogowej; skwer J. Morczewskiego z jemu poświęconą tablicą; rewitalizacja placu św. Wojciecha; - 2019 otwarto obiekt sportowo-rekreacyjnego w Ławkach; oznakowano Szlak Piastowski; utworzono Dzienny Dom Seniora+; - 2020 pozyskano na czas pandemii środki dezynfekujące przestrzeń miasta i materiały ochronne.

Permanentnym działaniem inwestycyjnym we wszystkich latach były budowy bądź remonty, głównie inwestycje wodne i kanalizacyjne, budowy nowych dróg, remonty i przebudowy nawierzchni istniejących, modernizacje ciągów pieszych i rowerowych, remonty i termomodernizacje szkół, przedszkoli, świetlic wiejskich i remiz strażackich. Zestawienie chronologiczne dużych i małych inwestycji ukazuje ewaluację potrzeb mieszkańców.

Inicjatywę samorządu stanowi trzydziestoletnie wydawanie prasy lokalnej. W 1991 r. ukazał się Informator Trzemeszeński Samorządowe Wieści z Grodu Kilińskiego, w którym napisano: Pismo to ma za zadanie wypełnienie luki informacyjnej i ma stanowić swego rodzaju łącznik między władzą lokalną i jej poczynaniami a społeczeństwem. Podjęto także refleksję: Półroczny okres funkcjonowania samorządów lokalnych jest okresem, który skłania do refleksji, podsumowań i formułowania ocen. Okres ten ujawnił i wykazał słabość samorządów, które w swoich założeniach miały być silne (Informator, Nr 1/1991, s 1, 5). Od 1993 r. do chwili obecnej wydawany jest Trzemeszeński Miesięcznik Informacyjny „Kosynier”. Osiągnięciem Gminy wskażemy tworzenie kierunków rozwoju społeczeństwa. Najbardziej widocznym obszarem inicjatyw oddolnych są organizacje pozarządowe. Na terenie Gminy działa gro stowarzyszeń i fundacji obierających za cel wspieranie lokalnej społeczności. Stąd zarządzeniem burmistrza w 2016 r. powołano Gminną Radę Działalności Pożytku Publicznego. Zaś zarządzeniem z 2019 r. burmistrz powołał społeczną Radę Kultury Gminy Trzemeszno. Powtórzmy, przejawiane społeczne aktywności generują rozwój gminy i poprawę życia mieszkańców. Niestety nie wszystkie wartościowe przedsięwzięcia Gmina wspomaga. Przykładowo brak jednoznacznych działań samorządu wobec oddolnie inicjowanego tworzenia w Trzemesznie muzeum. Zapewne starania społeczników i licznych ofiarodawców eksponatów dotrwają smutnego „jubileuszu dwudziestolecia”. Nadal brak docelowej siedziby Muzeum, chociaż Rada Miejska w kadencji 2002-2006 wyraziła wolę instytucjonalizacji Muzeum Regionalnego w Trzemesznie uwzględniając postulat Stowarzyszenia Miłośników Zabytków Historycznych (Kosynier, Nr 10-11/2006, s. 6). Podjęta wtedy uchwała intencyjna czeka kontynuacji.

Podsumowując, warunkiem koniecznym i najtrudniejszym jest uzyskanie przez burmistrza poparcia Rady by przyjęła budżet gminy. Każdego roku Burzliwa sesja absolutoryjna to punkt obrad Rady Miejskiej wywołujący emocje. Jednakże kłótnie poprzedzające głosowanie stanowią pewną wartość dodaną. Oznakę, że pomimo różnic mamy cel, którym jest dobro wspólne. Jesteśmy w stanie wypracować kompromis służący dobru ogółu. Samorządność od włodarzy i od mieszkańców wymaga zgody na zawieranie kompromisów, a te jak wiadomo, najczęściej nie zadowalają. Korzystanie ze swobody wypowiedzi oddaje wielość komentarzy społeczności lokalnej Gminy. Krytyki nie lubi nikt, dlatego rozmawiajmy merytorycznie, unikajmy złośliwych hejtów i nieeleganckiego obrażania wzajem. Lepszego ustroju od demokracji nie wymyślono i tym uzasadniam radość z obchodów 30. rocznicy odrodzenia samorządu w Polsce.

Spójrzmy retrospektywnie. Kończąca pierwszą kadencję uroczysta sesja Rady Miejskiej zaplanowana została w dniu 27 maja 1994 r. W sesji, oprócz wszystkich 21 radnych, uczestniczyli zaproszeni goście, w szczególności członkowie komisji RM spoza rady i sołtysi. Była to sesja nieco odmienna od wszystkich. Świadomość zakończenia pewnego etapu zdeterminowała jej przebieg, w którym nie mogło zabraknąć elementów podsumowań, ocen i podziękowań (Kosynier, Nr 6/1994, s. 1). Organizację obchodów 21. rocznicy powstania samorządu terytorialnego zainicjował w Gminie Trzemeszno przewodniczący Rady Miejskiej pan Wiesław Pokorski. Była uroczysta sesja, kwiaty składane przy pomniku i tablicach pamięci i, co uważam za doniosłe, konkurs Młodzież bliżej samorządu 2011. Przygotowane z pewnym rozmachem obchody 25. rocznicy wymagały większej sali do pomieszczenia zaproszonych na uroczystą sesję gości. Podjęto uchwałę w sprawie ustanowienia sztandaru Gminy Trzemeszno, były występy i festyn samorządowy wypełniony atrakcjami dla dzieci. Równolegle w auli Liceum przeprowadzono trzemeszeński finał Konkursu Wiedzy o Samorządzie Terytorialnym.

Rocznica nie powinna być tylko świętem włodarzy, burmistrza, radnych i jednostek pomocniczych gminy. Święto powinno radować nas wszystkich. Koronawirus zblokował gromadne świętowanie w plenerze AD 2020. Zatem pozostając w geście wzajemnego poszanowania i solidarności wywieśmy w swoim miejscu zamieszkania biało-czerwoną!.

dr Andrzej Leśniewski