22 - 11 - 2021

Trzemeszeńska lista uczestników walk o niepodległość w 100. rocznicę Bitwy na przedpolach Warszawy #73

Pamięci bohaterów poległych i zmarłych w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 oraz walczących na kresach wschodnich 1919-1921. Lista uczestników walk o niepodległość nie pretenduje do całościowej. Zestawienia alfabetycznego na podstawie ksiąg metrykalnych i zasobów Muzeum Regionalnego w Trzemesznie dokonał dr Andrzej Leśniewski.

Kapral Stefan Toboła – urodzony 26 sierpnia 1898 roku w Robakowie, gmina Kórnik, syn Wojciecha i Katarzyny z domu Kozak. Podczas I wojny światowej zmobilizowany do armii niemieckiej w 1917 roku, walczył na froncie zachodnim w rejonie Lille, w północnej Francji. Do Robakowa powrócił w 1918 roku. Wstąpił 13 listopada 1918 roku w szeregi kompanii kórnickiej, batalion śremski oddziałów Rzeczpospolitej Kórnickiej. Po wybuchu powstania wielkopolskiego wieczorem 27 grudnia wyruszył z kompanią kórnicką wesprzeć Poznań. Stuosobowy oddział pod dowództwem Stanisława Celichowskiego przybył około godziny 22. Żołnierze wzmocnili ochronę Bazaru i teren Dworca Głównego, gdzie rozbrajali nadciągające z odsieczą oddziały niemieckie. Zacięte walki od 7 do 17 stycznia 1919 roku toczono pod Zbąszyniem o Łomnicę i Strzyżewo. Gdy kompania kórnicka osiągnęła stan osobowy batalionu część ochotników skierowano pod Leszno. 23 lutego 1919 roku batalion wszedł w skład 11 pułku strzelców wielkopolskich. Dowódcą mianowano majora Stanisława Thiela. Stefan Toboła był żołnierzem 1 batalionu. 11 pułku Strzelców Wielkopolskich zajął pozycje na południe od Miejskiej Górki i do połowy września bronił granic w rejonie Rawicza i Leszna. 22 października 1919 roku pułk skierowano do pełnienia straży na linii demarkacyjnej na odcinku od Wieruszewa do Sulmierzyc pod Kępnem. Pułk po zluzowaniu był w odwodzie stacjonując w Ostrowie i Skalmierzycach. Po nowym roku, 21 stycznia 1920 roku, otrzymał zadanie przygotowania się do wymarszu na front wschodni. Stefan Toboła był uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej. Jeszcze w styczniu pułk 11 wyruszył transportem kolejowym do Lidy, gdzie 5 lutego 1920 roku przemianowany został na 69 pułk piechoty wielkopolskiej w składzie 17 dywizji piechoty. Nadal walczył pod rozkazami majora Thiela. 30 marca 69 p.p. zajął przedmieście Borysowa na wschodnim brzegu Berezyny. Borysów utrzymano do 14 kwietnia 1920 roku. Na skutek ofensywy 15. armii sowieckiej bataliony pułku sukcesywnie wprowadzano do walki na zagrożonych odcinkach frontu. Podczas odwrotu i podjętej w czerwcu 1920 roku kontrofensywy Wojska Polskiego 69 p.p toczył zacięte walki. W od 4 do 8 sierpnia 1920 roku walczył o Białobrzegi, a 14 sierpnia w rejonie Nasielska nieopodal twierdzy Modlin. Tam, najprawdopodobniej w rejonie Stoczka, szer. Toboła został ranny. 24 sierpnia rozlokowane bataliony połączono w rejonie Myszyńca. Podczas rozejmu pułk skierowano, by strzegł granic na linii demarkacyjnej w rejonie Sejn. W przygranicznych potyczkach zdobył na wrogu baterię artylerii ciężkiej, 11 karabinów maszynowych i wziął do niewoli jeńców. Stefana Tobołę w październiku 1920 roku odznaczono Krzyżem Walecznych, awansowano do stopnia starszego szeregowca i w listopadzie do stopnia kaprala. Pułk zluzowano 29 listopada 1920 roku i pociągiem powrócił z frontu do garnizonu w Bydgoszczy. Stefana Tobołę zdemobilizowano w 1921 roku. Powrócił do Robakowa, gdzie pracował w gospodarstwie rolnym. W 1924 roku kupił z rodzicami gospodarstwo rolne w miejscowości Grabowo gmina Trzemeszno. Umiejętnie gospodarząc został szanowanym w okolicy gospodarzem. Udzielał się społecznie. Wybrany sołtysem i członkiem Rady sołeckiej zaangażował się w rozbudowę szkoły powszechnej w Kruchowie. W 1928 roku poślubił w Witkowie Katarzynę Bosacką. Małżonkowie mieli pięcioro dzieci: Mariannę Stefanię, Kazimierza Wojciecha, Stanisława, Zygmunta i Elżbietę. Podczas II wojny światowej został 4 maja 1940 roku aresztowany. Osadzonego w trzemeszeńskim więzieniu, następnie z innymi do obozu przejściowego w Szczeglinie, skąd pociągiem przewieziono do obozu koncentracyjnego w Dachau, następnie do Mauthausen-Gusen. Pracował w kamieniołomach i magazynie odzieży. Pomagał współwięźniom. Ostatnią wiadomość rodzinie przekazał przez towarzysza obozowego, sołtysa Jastrzębowa Stanisława Ledzińskiego. Zginął 3 grudnia 1941 roku o godzinie 5.50 rano. Po latach nazwisko bohatera umieszczono na mogile powstańców wielkopolskich na cmentarzu parafialnym w Trzemesznie. Źródło: Wojskowe Biuro Historyczne, Detale kartoteki personalno-odznaczeniowej. Toboła Stefan, https://wbh.wp.mil.pl/pl/skanywyszukiwarka_kartoteka_personalno_odznaczeniowa/?strona=15&szufladka=TKAC-TOMA, 125/T-374, dostęp 31 maja 2021 r.; kpt. Jan Filary, Zarys Historji wojennej 69-go pułku piechoty, Warszawa 1928, s. 8, 10-15, 19-20, 23, 27; Antoni Nowakowski, Dokumenty z martyrologii ludności polskiej na Ziemi Mogileńskiej podczas okupacji hitlerowskiej w latach od 1939 r. do 1945 r., Tom I, maszynopis opracował Leon Niewiadomski, maszynopis, [1978 – 1979], s. 106; Piotr Nowak, Opis Powstania Wielkopolskiego roku 1918-1919; udział Kompanii Kórnickiej, Dębiec 1968, rękopis, zbiory specjalne Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu; Drogi do niepodległości. Trzemeszno w powstaniu wielkopolskim 1918-1919, red. Andrzej Leśniewski, s. 143, 152; Andrzej Leśniewski, II wojna światowa w Trzemesznie. Tom I, Trzemeszno 2019, s. 199, 220, 232; Marek Rezler, Nasze powstanie, Szamotuły 2018, s. 56, 184; Cyfrowe Zbiory Archiwaliów Trzemeszeńskich, wpis 15. 08. 2020, https://www.facebook.com/CZAT.TRZEMESZNO, dostęp 31 maja 2021 r.; Inf. Maciej Adamski, 15 sierpnia 2020 r.; Fot. Stefan Toboła w mundurze żołnierza 1 batalionu 11 pułku Strzelców Wielkopolskich, pow. za: zbiory rodzinne Zygmunta, syna bohatera.