Trzemeszeńska lista uczestników walk o niepodległość w 100. rocznicę Bitwy na przedpolach Warszawy #63

Pamięci bohaterów poległych i zmarłych w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 oraz walczących na kresach wschodnich 1919-1921. Lista uczestników walk o niepodległość nie pretenduje do całościowej. Zestawienia alfabetycznego na podstawie ksiąg metrykalnych i zasobów Muzeum Regionalnego w Trzemesznie dokonał dr Andrzej Leśniewski.

Kapitan Franciszek Ksawery Rogowski, urodzony 1 grudnia 1891 roku (nie 1893) w Trzemesznie, syn Stanisława (zm. w 1933 roku w wieku 75 lat) i Franciszki z domu Nowaczyk (zm. w wieku 86 lat). Uczęszczał do progimnazjum w Trzemesznie, następnie gimnazjum w Gnieźnie, gdzie zdał maturę. Członek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Rodzina przeniosła się do Inowrocławia. W połowie października 1913 roku został powołany do odbycia służby wojskowej w armii niemieckiej. 2 pułk grenadierów gwardii stacjonował w Szczecinie i od lipca 1914 roku przy granicy belgijskiej. Rogowskiego 20 maja 1915 roku, skierowano na front litewski. Walczył na odcinku rejonu Szawle na Żmudzi. Ciężko rannego 1 czerwca 1915 roku w głowę leczono w szpitalach w Tylży i Białogardzie. Rekonwalescenta po wyjściu ze szpitala 1 października 1915 roku skierowano do macierzystego garnizonu w Szczecinie z przydziałem służbowym do batalionu zapasowego 2 pułku grenadierów gwardii. W styczniu 1916 roku odznaczony niemieckim krzyżem wojennym i awansem do stopnia kaprala. We wrześniu skierowany do służby garnizonowej w niemieckiej misji wojskowej w Konstantynopolu. Tam 14. września przydzielony do biura komendy garnizonu. Dwa lata później, 15 października 1918 roku wyjechał z Konstantynopola na urlop. Przybył do Inowrocławia, gdzie zastała go rewolucja niemiecka. Przystąpił do Tajnego Komitetu Wojskowego i przygotowania powstania. Podczas walk o Inowrocław na czele 40. osobowego oddziału zdobywał niemieckie magazyny wojskowe. Pod rozkazami ppor. Cymsa walczył o na froncie północnym powstania w rejonie Złotnik Kujawskich na odcinku Inowrocław-Bydgoszcz, o Gniewkowo, Szubin. Został zastępcą dowódcy 2. kompanii i szefem tejże kompanii. W marcu 1919 roku został skierowany do Gniezna na kurs podchorążych, po ukończeniu którego pozostał jako instruktor. Kaprala podchorążego Rogowskiego w lipcu 1919 roku z własnej prośby przeniesiono do służby czynnej w 5 pułku strzelców wielkopolskich. Objął dowodzenie 7 kompanią II batalionu 5 pułku strzelców (sam podaje 11 komp., której dowództwo „przejął na froncie szubińsko-złotnickim”), a 1 listopada 1919 roku awansował do stopnia podporucznika. Pułk uczestniczył w zajmowaniu Pomorza na odcinku Nakło-Mrocza-Sępólno Krajeńskie-Chojnice. Uczestnik wojny polsko-bolszewickiej. Skierowany na front wschodni, uczestniczył w odsieczy Lwowa. Po reorganizacji służył w 59 pułku piechoty wielkopolskiej. Pułk w składzie 15 Dywizji Piechoty na froncie ukraińskim walczył od kwietnia 1920 roku pod Machnówką i Koziatynem, a 8 maja wkroczył do Kijowa. Zluzowany, jeszcze w maju powrócił na front północno-wschodni. Zaciętą bitwę z bolszewikami stoczył w czerwcu 1920 pod Domżerycami. Podczas Bitwy warszawskiej toczył boje na linii Michałówka-Wiązowna-Emów. Przy przełamywaniu frontu pułk okrył się sławą w bitwie o Łomżę (22 sierpnia) biorąc do niewoli ponad 2000 sowietów, zdobywając 9 armat, 22 karabiny maszynowe i 12 kuchni polowych. Po zakończeniu działań wojennych 1 czerwca 1921 roku Rogowski przydziałem Dowództwa Okręgu Generalnego Poznań jedenaście lat służył w macierzystym 59 pp. Awanse otrzymał, na porucznika w korpusie oficerów piechoty 3 maja 1922 roku ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 roku, a 1 grudnia 1924 roku kapitanem z starszeństwem od 15 sierpnia 1924 roku (Roczek podaje kwiecień). Jadwigę Mikołajczak (1902-1991) poślubił w 1925 roku. W maju 1929 roku przeniesiony został do służby oficera płacowego garnizonu inowrocławskiego. W 1932 roku przeniesiony do Powiatowej Komendy Uzupełnień w Inowrocławiu, a pięć lat później, 1 grudnia 1937 roku objął równorzędne stanowisko kierownika II referatu uzupełnień we Włocławku. Zamieszkał przy ulicy Targowej 9. Służbę wojskową pełnił do wybuchu II wojny światowej. Wywożąc ewidencję wojskową 19 września 1939 roku z innymi ewakuowanymi pracownikami wojska we wsi Żelazna wzięty do niewoli niemieckiej. Osadzony w Oflagu XVIII A Lienz/Drau, z początkiem czerwca 1940 roku przeniesiony do Oflagu II C Woldenberg (Dobiegniewo). Pod koniec wojny Niemcy zarządzili ewakuację obozu. Jeńcy na mrozie maszerowali pieszo. Trafił do szpitala w Stargardzie Szczecińskim, skąd odstawiony został do obozu za miastem. Po podleczeniu jeńca przewieziony transportem kolejowym do Stallagu X B Sandbostel, następnie obozu zaadaptowanego z koszar wojskowych w Lubece. Tydzień później oswobodzony przez wojska brytyjskie, przychodził do zdrowia. Do kraju wyruszył drogą morską 25 marca 1946 roku, przybył do Gdańska 2 kwietnia, a do Włocławka dotarł w maju. Niezwłocznie stawił się do służby w Rejonowej Komendzie Uzupełnień we Włocławku, jednakże decyzją komisji lekarskiej stan zdrowia nie pozwalał. Pozostał w mieście. Decyzją władz pozbawiony prawa do pobierania emerytury wojskowej, zmuszony został do zarobkowania. Pracował w Gminnej Spółdzielni Samopomoc Chłopska, Związku Restauratorów Prywatnych, Hurtowni „Centrogal” i Klubie Sportowym „Wocławianka”. Na emeryturę cywilną przeszedł w 1965 roku, a trzy lata później, 9 czerwca 1968 roku zmarł. Spoczywa na cmentarzu komunalnym we Włocławku. Ćwierć wieku później we wspólnym grobie pochowano żonę. Odznaczenia kapitana Rogowskiego: 1937 Krzyż Niepodległości. 1938 Srebrny Krzyż Zasługi, 26 lutego 1958 roku Wielkopolski Krzyż Powstańczy, Medal Żelazny Półksiężyca; odznaki: Srebrna Odznaka LOPP. Źródło: Spis oficerów 1921, s. 180, 844; Rocznik oficerski 1923, s. 293, 425; Rocznik oficerski 1924, s. 266, 368; Rocznik oficerski 1928, s. 73, 206; Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych, Nr 131 z 17 grudnia 1924 r., s. 738;  Dziennik Personalny MSW, Nr 13 z 9 grudnia 1932 r., s. 417; Dziennik Personalny MSW, Nr 3 z 11 listopada 1938 r., s. 40; Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 27 czerwca 1938 r., Monitor Polski Nr 177 z 5 sierpnia 1938 r., poz. 323, str. 5; Wojskowe Biuro Historyczne, Detale kartoteki personalno-odznaczeniowej. Rogowski Franciszek, https://wbh.wp.mil.pl/pl/skanywyszukiwarka_kartoteka_personalno_odznaczeniowa/?strona=15&szufladka=ROFR-ROJE, dostęp 31 maja 2021 r. (tam znajdujemy zapis o nadaniu Medalu ogłoszony w M.P. z dnia 23 lipca 1932 r., wstrzymaniu tegoż przez płk. Kazimierza Glabisza z Referatu Niemcy, następnie wpis o nadaniu Krzyża zamiast uprzednio nadanego Medalu); Komunikat w: „Kosynier. Tygodnik Informacyjno-Gospodarczy”, nr 27 z 19 czerwca 1938 r., s. 2; Janusz Karwat, Ziemia Gnieźnieńska w powstaniu wielkopolskim 1918/1919, Gniezno 2018, s. 253-254; Franciszek Nowicki, Zarys historji wojennej 59-go pułku piechoty wielkopolskiej, Warszawa 1929, s. 23-44; Andrzej Leśniewski, II wojna światowa w Trzemesznie. Tom I, s. 57; Grzegorz Roczek, Rogowski Franciszek Ksawery (1891-1968) [w:] Słownik Biograficzny Powstańców Wielkopolskich 1918-1919, Poznań 2002, s. 307; Franciszek Rogowski, Moje przeżycia wojenne i udział w powstaniu na Kujawach [w:] Wspomnienia powstańców wielkopolskich, red. Lesław Tokarski, Jerzy Ziołek, Poznań 1970, s. 360-386; Franciszek Rogowski, pl.wikipedia.org/wiki/Franciszek_Rogowski, dostęp 1 lutego 2021 r.; Patrz także: Franciszek Rogowski, Wspomnienia i przeżycia weterana 3-ch wojen, Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu, maszynopis, Włocławek 1968; fot. za: Karwat, s. 253.