Doktor Gaspar Józef Hipolit Cegielski, filolog, nauczyciel gimnazjalny, działacz społeczny i przemysłowiec, urodził się 6 stycznia 1813 roku w Ławkach nieopodal Trzemeszna. Był drugim dzieckiem z sześciorga rodzeństwa. Ojciec Michał Cegielski należał do drobnej szlachty. Dzierżawił majątek Ławki, i przez słabe jego zarządzanie zubożył materialnie rodzinę. Przy matce Józefie z domu Palkowskiej, sądzić należy, spędził Hipolit szczęśliwe dzieciństwo. Otaczająca go matczyna opieka i czas spędzony na łonie przyrody ukształtowały jego osobowość.
Podstawy edukacji otrzymał od matki, która uchodziła za osobę wykształconą. Niewątpliwie lubiła czytać i to umiłowanie do wiedzy i literatury pięknej wszczepiła synowi. Do szkoły średniej w Trzemesznie oddany został w 1827 roku. Powiadomiono go o śmierci matki przed 1830 rokiem, w czasie gdy kwaterował w alumnacie. Tragiczna wiadomość mogła przekreślić jego dalszą edukację. Kontynuowanie nauki zawdzięcza wsparciu udzielanemu zdolnej młodzieży miasta i okolic, nawiązującej do idei fundacji opata Kosmowskiego. Sam będąc wątłej budowy i takiegoż zdrowia wykazał się niezłomną detrminacją. Cegielski przykładał się do nauki, a z czasem udzielał kolegom korepetycje.
Szkoła była ponadelementarną szkołą chóralną dla chłopców z alumnatem. Podlegała Prowincjonalnemu Kolegium Szkolnemu w Poznaniu. Kanonicy regularni udostępniali uczniom bibliotekę klasztorną do 1836 roku, czyli czasu konfiskaty dóbr.
Dyrektorem w latach jego pobytu był Jakub Meissner, zasłużony dla rozwoju szkoły Niemiec rzymskokatolickiego wyznania. Nauczycielami Cegielskiego byli Ignacy Besler, który egzekwował dyscyplinę dając alumnom solenne baty, nauczyciel Lutomski, który był uczestnikiem powstania listopadowego 1830 roku, i Wojciech Pampuch, który uczył historii naturalnej, czyli przyrody. W 1840 roku wydał zielnik „Flora Tremesnensis” a rok później podręcznik botaniki. Nauczycieli tych Cegielski wspominał po latach z sentymentem.
Edukacja na poziomie elementarnym obejmowała podstawy języka polskiego, niemieckiego i rachunków. W klasie niższej wprowadzono łacinę, kaligrafię i rysunki. W klasach wyższych kładziono nacisk na łacinę, niemiecki, polski i rachunki. Łącznie realizowano program z dwunastu przedmiotów, a najzdolniejsi uczniowie otrzymywali dodatkowo lekcje śpiewu. Dzień wypełniano lekcjami przerywanymi czasem na posiłki. Naukę rozpoczynano o ósmej rano i trwała do godziny dwunastej. Popołudniu były kolejne dwie godziny zajęć. W klasie najwyższej uczono w języku niemieckim. Większość uczniów rezygnowała zatem z edukacji na ostatnim roku, kończąc naukę bądź kontynuując ją w pełnym gimnazjum. Cegielski tego nie uczynił.
W dni wolne od zajęć spacerował po mieście odbudowywanym po pożarze. Ukończywszy szkołę chóralną jesienią 1830 roku opuścił Trzemeszno. Do Ławek nie mógł wrócić, gdyż nie miał już domu rodzinnego. Matka nie żyła, a ojciec był bankrutem. Przeniósł się do Poznania i kontynuował naukę w trzeciej kwarcie (klasie) Gimnazjum św. Marii Magdaleny. Z szeroko opisanego życiorysu Cegielskiego dowiadujemy się, że ukończył szkołę jako prymus, że zarabiał jako korepetytor, i przeszedł ciężką chorobę. Po ukończeniu szkoły, podjął w październiku 1835 roku studia na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Berlińskiego. Rozprawę doktorską „O przeczeniu” obronił 23 grudnia 1839 roku. Decyzją kolegium egzaminacyjnego jednogłośnie otrzymał stopień naukowy doktora.
Egzamin nauczycielski zdał 28 marca 1840 roku. Na rok próbny zatrudniono go w Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu. Bezpłatnie uczył łaciny, greki, języka polskiego, historii i geografii, a utrzymywał się z udzielania korepetycji. Wolontariat zamieniono mu na zatrudnienie płatne nauczyciela pomocniczego w październiku 1841 roku. Kwalifikacje nauczycielskie podwyższył zdając ponownie egzamin nauczycielski w 1844 roku, jednakże był pomijany w awansie na nauczyciela zwyczajnego. Został nim 24 maja 1845 roku. Był oddany pracy i cieszył się autorytetem uczniów. Jego karierę nauczyciela gimnazjalnego zakończyła odmowa przeprowadzenia w 1846 roku kontroli stancji uczniowskiej na okoliczność przynależności uczniów do antypruskiego spisku. Wtedy podjął decyzję o rozpoczęciu działalności kupieckiej. Rozwinął handel, sprowadzał maszyny, następnie sam je produkował. Okres ten i osiągane przez przemysłowca sukcesy stały się symbolem pracy organicznej dla pokoleń Wielkopolan.
Przyszłą żonę Walentynę Motty poznał w Poznaniu, podczas pobytu w domu przyjaciela Marcelego. Młodzi ślub wzięli 6 października 1841 roku. Czas dzielił pomiędzy rodzinę, obowiązki zawodowe i działalność społecznikowsko-publicystyczną, której nie zaniechał do końca.
Napisana jeszcze na studiach rozprawa o Janie Kochanowskim została wydana drukiem w 1837 roku. Liczne artykuły publikował w periodykach „Przyjaciel Ludu”, „Tygodnik Literacki” i „Orędownik Naukowy”. Wydał wznawianą kilkakrotnie książkę „Nauka poezji”.
Doktor Gaspar Józef Hipolit Cegielski zmarł 30 listopada 1868 roku. Dotkliwą stratę odczuła najbliższa rodzina, przyjaciele i Wielkopolanie. W dniu pogrzebu na miejsce ostatniego spoczynku odprowadził go wielotysięczny tłum żałobników.
Trzemesznianie, w 200. rocznicę Jego urodzin zorganizowali konferencję naukową, której pokłosiem było wydanie drukiem książki „Hipolita Cegielskiego lata spędzone w Trzemesznie”. Plac zlokalizowany w centrum miasta nazwano Skwer im. Hipolita Cegielskiego, gdzie 26 października 2013 roku dokonano uroczystego odsłonięcia i poświęcenia popiersia Go przedstawiającego.
Oprac. dr Andrzej Leśniewski