Uroczystości na cmentarzu żydowskim w Trzemesznie

Gdy 21 września 2023 roku rabin Łodzi Dawid Szychowski zaintonował modlitwę za duszę zmarłego „El Malei Rachamim” na cmentarzu żydowskim w Trzemesznie, zniszczonym przez Niemców w 1939 roku. Wszystkie osoby zaangażowane w uporządkowanie tego miejsca, w powrocie macew na cmentarz oraz ocaleniu pamięci o społeczności trzemeszeńskich Żydów, poczuły wzruszenie oraz poczucie, że udało się to, co ponad dwa lata temu było tylko ideą.   

W czwartek 21 września na cmentarzu żydowskim w Trzemesznie odbyły się uroczystości zwieńczające starania spoczników i samorządu Trzemeszna związane z uporządkowaniem i upamiętnieniem tego miejsca. Zaniedbany, pozostawiony samemu sobie teren cmentarza wygląda dzisiaj zupełnie inaczej. Zieleń uprzątnięto,  na cmentarz wróciły macewy. Te, które udało się odtworzyć, wyeksponowano na jednej z alejek cmentarnych. Z niekompletnych fragmentów zbudowano pomnik, na którym Narodowy Instytut Dziedzictwa  przymocował oficjalne oznakowanie cmentarza żydowskiego.  Uroczystość rozpoczęło właśnie wystąpienie Teresy Palacz z Narodowego Instytutu Dziedzictwa, która odczytała list Jarosława Selina Generalnego Konserwatora Zabytków Jarosława Selina. 

Głos zabrał Krzysztof Dereziński burmistrz Trzemeszna, który powitał wszystkich zebranych. Opowiedział m.in. o historii cmentarza. Wyraził także zadowolenie ze swojej decyzji o powołaniu zespołu do spraw uporządkowania cmentarza żydowskiego w Trzemesznie. – Gdy dowiedziałem się o podjętych pracach  społeczników na rzecz powrotu macew na cmentarz, podjąłem taką decyzję.  Powoływanie zespołów nie zawsze daje oczekiwane efekty, w tym wypadku ten efekt przerósł nasze oczekiwania. Dziękuję wszystkim społecznikom, instytucjom i wszystkim osobom zaangażowanym za wykonaną pracę – mówił m.in. K. Dereziński. 

W części ekumenicznej modlitwę za zmarłych El male rachamim odmówił  rabin Łodzi Dawid Szychowski. Ksiądz proboszcz Piotr Kotowski odmówił „Ojcze nasz” i „Wieczny odpoczynek”.  Następnie poszczególne delegacje oddały szacunek zmarłym, pochowanym na cmentarzu. Wiele osób zgodnie z żydowskim zwyczajem położyło symboliczne kamyki na pomniku i macewach, które specjalnie na tę okazję przygotowano. Nie zabrakło także zapalonych zniczy. 

Głos zabrała również Alicja Kobus, przewodnicząca poznańskiej gminy żydowskiej. Zwróciła się ona przede wszystkim do licznie przybyłej młodzieży.  Przypomniała, że w czasach II wojny światowej ich rówieśnicy, zwłaszcza żydowskiego pochodzenia nie mieli szczęśliwego dzieciństwa. Zachęcała wszystkich do odwiedzania cmentarza żydowskiego. Podkreślała, że nie należy się obawiać się różnic kulturowych i wyrażania szacunku zmarłym na swój sposób. 

Po chwilach zadumy na cmentarzu dalsza część uroczystości odbyła się w sali Środowiskowego Domu Samopomocy. Katarzyna Sudaj, społecznik i doskonały ambasador idei przywracania pamięci o trzemeszeńskich Żydach,  zapoznała przybyłych z historią społeczności żydowskiej Trzemeszna. Natomiast Dariusz Jankowski, wiceburmistrz Trzemeszna przedstawił prezentacje ukazującą przebieg i zakres prac wykonanych przez społeczników i samorząd. 

Wydarzeniu towarzyszyła wystawa części sreber pochodzących z trzemeszeńskiej synagogi, a obecnie przechowywanych w Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu. Urząd Miejski Trzemeszna przygotował także okolicznościowy folder przedstawiający harmonogram prac społeczników i samorządu nad uporządkowaniem cmentarza żydowskiego i powrotem na niego macew, a także historię społeczności i cmentarza żydowskiego w Trzemesznie.   

Osiągnięty efekt to wynik współpracy społeczników i trzemeszeńskiego samorządu oraz pozyskanych środków zewnętrznych. Pochodziły one ze Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie, Fundacji Dziedzictwa Kulturowego w Warszawie, Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Poznaniu i środków pozyskanych ze zbiórki internetowej. Warto jeszcze raz podkreślić, że większość prac została wykonana społecznie. (RP)